آمادگی برای نمونه‌گیری

دستورالعمل آمادگی مراجعین پیش از نمونه‌گیری

پیشگفتار

همه آزمایشها نیاز به آمادگی قبلی ندارند اما انجام بیشتر آزمایشها نیازمند رعایت نکاتی است که اگر به خوبی مراعات گردند موجب رسیدن به نتایج درست آزمایشگاهی می شوند. شاید پرسشی که بیش از دیگر سئوالات از سوی بیماران مطرح می شود مساله ناشتایی است. بدیهی است که شما باید معنای دقیق ناشتا بودن را بدانید. بطور کلی منظور از ناشتایی این است که:

• نباید طی 12 ساعت پیش  از انجام آزمایش، غذا بخورید.
• نباید طی 12 ساعت پیش از آزمایش، مایعات بنوشید (خوردن آب طبق رژیم معمولی هر شخص اشکالی ندارد).
• نباید از شکلاتهای مختلف، مینت (ترکیبات نعناع دار)، شربتهای سینه یا قرصهای نرم کننده گلو استفاده نمائید.

پس اگر آزمایشی که پزشک شما درخواست نموده نیاز به ناشتایی دارد، شما:

• می توانید در طول 12 ساعت پیش از انجام آزمایش آب بنوشید.
• باید داروهایی را که پزشک اجازه قطع مصرف آنها را صادر نکرده، مثل گذشته مصرف نمایید (اما آزمایشگاه را از مصرف آنها آگاه کنید).
• می‌توانید طی 12 ساعت پیش از آزمایش دندانهایتان را مسواک کنید.

چند نکته مهم:

• آزمایش قند خون ناشتا را پس از 8 ساعت ناشتایی انجام دهید. (توجه داشته باشید که این مدت ناشتایی باید در طی شب باشد.)
• آزمایش تریگلیسیرید (یکی از چربیهای خون) حداقل نیاز به 12 ساعت ناشتایی دارد.
• برای انجام آزمایش نیتروژن اوره خون 4 تا 8 ساعت ناشتایی کافی است، بعلاوه بیمار باید حداقل در طی 2-3 روز پیش از انجام آزمایش از مصرف غذاهای حاوی گوشت زیاد خودداری نماید. انجام این آزمایش درکنار آزمایش کراتینین اطلاعات دقیقتری از نحوه عملکرد کلیه‌ها در اختیار پزشک معالج قرار خواهد داد.
• انجام آزمایش اسید‌ اوریک و اوره خون نیاز به حداقل 8 ساعت ناشتایی دارد.
• آزمون تعیین مقدار پادتن ضد میکروب هلیکوباکترپیلوری که یکی از عوامل مهم مولد ورم و زخمهای معده است نیاز به آمادگی خاصی ندارد اما بهتر است که بیمار شب قبل غذای پرچرب مصرف نکند، زیرا افزایش چربی خون می‌تواند نتیجه این آزمایش را مخدوش نماید.

نکته مهم دیگر آگاه بودن آزمایشگاه از سوابق دارویی و بیماری شماست، در صورتیکه بیماری خاصی دارید یا داروی بخصوصی مصرف می‌کنید، حتما آزمایشگاه را مطلع سازید.

نمونه های آزمایشگاهی

ارائه نمونه درست به آزمایشگاه بسیار مهم است، به همین خاطر به دستورالعملها و آمادگیهای لازم برای انجام آزمایشهای مهم و رایج در آزمایشگاهها می‌پردازیم.

*. دستورالعمل آزمایش قند خون 2 ساعت پس از غذا

• شب قبل از آزمایش حداقل 8 ساعت ناشتا باشید و در طی ناشتایی از خوردن چای و قهوه  پرهیز نمائید.
• پس از اینکه نمونه خون ناشتا از شما گرفته شد، صبحانه معمولی که هر روز می‌خورید را میل کنید.
• وقتی اولین لقمه صبحانه را خوردید ساعت را یادداشت کنید. نمونه گیری دقیقا 2 ساعت پس از ساعت مذکور انجام می‌پذیرد.
• حتی الامکان صبحانه را در آزمایشگاه صرف نموده و تا زمان انجام آزمایش در آزمایشگاه منتظر بمانید.
• قبل از انجام آزمایش (در طی مدت ناشتایی شب قبل) و در طول 2 ساعت بعد سیگار نکشید.
• در طول آزمایش (در طول 2 ساعت) از ورزش و پیاده‌روی خودداری نمائید.
• آزمایش را حتما قبل از ساعت 10 صبح شروع کنید و از انجام آن در ساعات دیرتر اجتناب کنید.
• در طی این 2 ساعت از خوردن و نوشیدن هر نوع خوردنی و آشامیدنی (آب در حد متعارف اشکالی ندارد) خودداری نمائید.
• آزمایش قند ناشتا و 2 ساعت پس از غذا را در یک روز انجام دهید.

*. (2hOGTT) دستورالعمل آزمایش 2 ساعته تحمل قند خون

• شب قبل از آزمایش حداقل 8 ساعت ناشتا باشید.
• ابتدا یک نمونه خون جهت تعیین قند خون ناشتا از شما گرفته شده و سپس به ازای هر کیلوگرم وزن بدن 1.75گرم قند به شما داده می‌شود تا میل کنید. (حداکثر 75گرم)
• توجه داشته باشید که نباید هیچ ماده ای برای بهتر شدن طعم محلول قند به آن اضافه کنید. فقط می‌توان مقداری آبلیمو به آن اضافه نمود تا طعم آن قابل تحمل باشد. محلول قندی تهیه شده را در طی مدت 5 دقبقه به آرامی بنوشید.
• دقیقا 2 ساعت پس از شروع مصرف محلول قند، نمونه خون از شما گرفته می‌شود.

در برخی از آزمایشها، ممکن است نیاز به ناشتایی بیشتر یا کمتر از 12 ساعت وجود داشته باشد، یا در برخی موارد دیگرباید برخی از داروها را قطع کرد و کشیدن سیگار را متوقف نمود

*. دستورالعمل جمع‌آوری ادرار تمیز برای کشت و آزمایش کامل ادرار

نمونه ادرار برای تشخیص انواع عفونتهای دستگاه ادراری و اثبات وجود برخی از مواد و سلولها از جمله قند، پروتئین، خون، گلبولهای سفید و گلبولهای قرمز تحت بررسی قرار گرفته و در صورت لزوم کشت داده می شود. اگر نمونه ادراردر زمان جمع‌آوری آلوده شود نتایج آزمایش ادرار و کشت آن خصوصا از نظر تشخیص عفونتها دچار اشکال خواهد شد.

لذا باید نکات زیر را رعایت نمود.

1. ویژه بانوان:

• پیش از انجام آزمایش از نوشیدن مقادیر زیاد آب و سایر مایعات اجتناب نمائید.
• دستهای خود را  کاملا با آب و صابون شسته و به خوبی با دستمال کاغذی خشک کنید.
• درب ظرف ادرار را با احتیاط باز کنید، بدون آنکه دست شما با سطح داخلی ظرف یا درب آن تماس پیدا کند.
• با یک دست چینهای پوستی دستگاه تناسلی را از هم باز کرده و با دستمال یکبار مصرف اطراف مقعد و پبشابراه را از جلو به عقب تمیز کنید. این کار را دو بار و هر بار با یک دستمال جدید تکرار کنید.
• پس از اینکه جریان ادرار شروع شد، قسمت اولیه ادرار (چند قطره اول) را دور ریخته و بقیه ادرار را با حجم 30 میلی‌لیتر(حداقل نصف ظرف) جمع کنید. توجه داشته باشید که ظرف مذکور به هیچ عنوان با پوست اطراف ناحیه تناسلی تماس پیدا نکند.
• درب ظرف نمونه را بسته و آن را به آزمایشگاه تحویل دهید.

توجه داشته باشید که بهترین نمونه برای تشخیص عفونتهای ادراری، نخستین نمونه ادرار صبحگاهی است.

  2. ویژه آقایان

• پیش از انجام آزمایش از نوشیدن بیش از حد مایعات اجتناب نمائید.
• دستهای خود را کاملا با آب و صابون شسته و به خوبی با دستمال کاغذی خشک کنید.
• درب ظرف ادرار را با احتیط باز کنید، بدون آنکه دستهای شما با سطح داخلی ظرف یا درب آن تماس پیدا کند.
• سر آلت را با دستمال مرطوب یکبار مصرف 2 بار  و هر بار با استفاده از یک دستمال جدید تمیز کنید.
• مراقب باشید که سر آلت به سطح داخلی ظرف نخورد.
• مقدار کمی از قسمت اول ادرار (چند قطره اول) را به داخل توالت تخلیه کرده و حدود 30 میلی‌لیتر(نصف ظرف نمونه) از آن را جمع کنید.
• درب ظرف نمونه را بسته و آن را تحویل آزمایشگاه دهید.

مراجعه کننده گرامی:

همیشه بهتر است نمونه ادرار در آزمایشگاه تهیه شود اما در صورتیکه نمونه ادرار در منزل تهیه می‌شود:

• حتما پس از جمع‌آوری ادرار باید آن را در طبقه پایین درب یخچال بگذارید.
• نمونه ادرار را تقریبا تا 12 ساعت پس از جمع آوری می‌توان در یخچال نگهداری نمود.
• در زمان انتقال نمونه ادرار به آزمایشگاه آن را در کنار یخ قرار دهید.

دستورالعمل جمع‌آوری ادرار 24 ساعته

نمونه ادرار 24 ساعته برای تشخیص بسیاری از بیماریها مخصوصا بیماریهای کلیوی مورد استفاده قرار می‌گیرد. نمونه باید دقیقا طی 24 ساعت جمع‌آوری شود. به همین منظور گالن‌هایی از سوی آزمایشگاه در اختیار شما قرار می‌گیرد که برخی از آنها حاوی مواد نگهدارنده مایع یا جامد است. نکته مهم این است که شما نباید تحت هیچ شرایطی این مواد را خالی کرده یا آنها را بو کنید.

برای جمع‌آوری ادرار 24ساعته هیچگاه از ظروفی غیر از ظرفهایی که آزمایشگاه در اختیار شما قرار می‌دهد استفاده نکنید.

درصورت امکان ادرار را مستقیماً داخل گالن نریزید و از ظرفهای استریل ادرار جهت این کار استفاده نمایید

ضمنا رعایت موارد ذیل ضروری است:

• درابتدای جمع‌آوری نمونه، دفع ادرار را انجام داده و آن را دور بریزید. زمان را دقیقا یادداشت کنید (مثلا ساعت 7صبح).
• به مدت یک شبانه روز (24ساعت) یعنی تا ساعت 7 صبح فردا تمامی نوبتهای دفع ادرار را در ظرف مخصوص جمع‌آوری کنید.
• در طول جمع‌آوری ادرار باید ظرف جمع‌آوری دور از دسترس کودکان و در جای خنک (ترجیحا در یخچال) نگهداری شده و بلافاصله پس از اتمام کار به آزمایشگاه تحویل داده شود.
• آخرین نوبت دفع ادرار باید راس همان ساعتی که جمع‌آوری ادرار شروع شده بود، انجام و نمونه در ظرف مخصوص جمع‌آوری نمونه ریخته شود.

دستورالعمل جمع‌آوری نمونه مدفوع

رایج‌ترین کاربرد آزمایش مدفوع تشخیص انواع مختلف انگلهای بیماری‌زا در روده است. افرادی که تحت آزمایش مدفوع قرار می‌گیرند، باید برای مدت  7 تا 10 روز پیش از انجام این آزمایش از درمان با روغن کرچک یا روغنهای معدنی، بیسموت، منیزیم، ترکیبات ضد اسهال، تنقیه با باریوم و مصرف آنتی‌بیوتیکها خودداری نمایند. بهتر است این آزمایش در 3 نوبت انجام شود.نمونه مدفوع باید مستقیما در ظرفی که از طرف آزمایشگاه در اختیار بیمار قرار می‌گیرد جمع‌آوری شود. اگر بیمار بستری است، نمونه را در یک ظرف خشک جمع‌آوری نموده و سپس با استفاده از چوب مخصوص (آبسلانگ)، نمونه را به ظرف برچسبدار منتقل نمائید. نمونه مدفوع نباید با ادرار یا آب آلوده شود، زیرا ادرار می‌تواند برخی از انگلهای فعال را از بین ببرد.

بیماران باید نمونه جمع‌آوری شده را خصوصا در موارد مشکوک به اسهال خونی بلافاصله به آزمایشگاه تحویل دهند. اگر انجام آزمایش حداکثر تا 30 دقیقه پس از جمع‌آوری نمونه امکان‌پذیر نباشد، لازم است تا نمونه در یخچال قرار داده شود.

آزمایش بررسی خون مخفی در مدفوع

گاهی اوقات خونریزیهای مختصری در بخشهای مختلف دستگاه گوارش اتفاق می‌افتد که به علت کم بودن با چشم دیده نمی‌شود، بنابراین باید با روشهای آزمایشگاهی تشخیص داده شود. بهتر است این آزمایش در 3 نوبت انجام شود.

برای انجام این آزمایش باید نکات زیر را رعایت نمائید:

• از48  تا 72 ساعت پیش از آزمایش و در طی دوره جمع‌آوری نمونه مدفوع از خوردن گوشت قرمز، گوشت سفید (مرغ و ماکیان)، ماهی، شلغم و تربچه خودداری کنید.
• مصرف قرصهای آهن و فرفولیک، کپسول هماتینیک و ففول، ایندومتاسین، کلشیسین، آسپرین، بروفن، کورتونها و ویتامین C باید 48 ساعت پیش از انجام آزمایش قطع شود. در صورت داشتن سابقه خونریزی از لثه 48 ساعت پیش از انجام آزمایش از مسواک زدن و کشیدن نخ دندان اجتناب نمائید.
• نمونه باید سریعا به آزمایشگاه تحویل داده شود.
• نمونه مدفوع نباید با ادرار یا سایر مواد آلوده شود.

دستورالعمل جمع‌آوری نمونه مایع منی

آزمایش بر روی مایع منی به منظور تشخیص علت نازایی در مردان مورد استفاده  قرار می‌گیرد.

• نمونه باید ترجیحا در آزمایشگاه تهیه شود، در غیر اینصورت باید آن را در مدت کمتر از نیم تا یک ساعت به آزمایشگاه تحویل داد. در هنگام تحویل نمونه به آزمایشگاه زمان دقیق جمع‌آوری آن را به مسئول پذیرش اعلام نمائید.
• نمونه باید پس از 3 تا 5 روز پرهیز از نزدیکی یا انزال تهیه شود و نمونه‌هایی که پیش از 2 روز یا پس از 6 روز از آخرین نزدیکی جمع‌آوری می‌شوند برای انجام آزمایش مناسب نیستند.
• وجود تب در خلال 3 روز پیش از انجام آزمایش، نتیجه را تحت تاثیر قرار می‌دهد. بهترین نمونه منی نمونه‌ای است که از طریق تحریک مصنوعی تهیه شده و در ظرف مخصوصی که از طرف آزمایشگاه در اختیار شما قرار داده شده، جمع‌آوری می‌گردد.

نمونه جمع‌آوری شده توسط کاندوم برای آزمایش مناسب نیست.

• باید دقت شود که تمام نمونه منی در ظرف مخصوص ریخته شود، زیرا در غیر اینصورت باعث به دست آمدن نتیجه غیر واقعی خواهد شد.
• قبل از ریختن نمونه به داخل ظرف بهتر است با در دست گرفتن ظرف ، دمای آن را به حدود 37 درجه سانتیگراد (درجه حرارت بدن) برسانید.
• از قراردادن نمونه در حرارت کمتر از 30 درجه ویا بالاتر از 40 درجه سانتیگراد خودداری نموده و سعی کنید تا زمان تحویل نمونه به آزمایشگاه آن را در دمای نزدیک به حرارت بدن (37 درجه سانتیگراد) نگهداری کنید.

آزمایش مایع منی بعد از بستن لوله‌ها در مردان (وازوکتومی)

انجام آزمایش منی در این افراد مانند آزمایش معمولی منی است با این تفاوت که:

• این آزمایش باید حداقل 2 ماه پس از بستن لوله‌ها انجام شود.
• در طی 24 ساعت پیش از انجام آزمایش نباید نزدیکی صورت پذیرد یا مایع منی به هر علت دفع شود.
• در صورتیکه نمونه در خارج آزمایشگاه تهیه شده باشد، باید هرچه سریعتر به آزمایشگاه منتقل شود.

نمونه مایع منی که از زمان جمع‌آوری آن بیش از نیم تا یک ساعت گذشته باشد، فاقد ارزش تشخیصی است.

روش جمع‌آوری نمونه خلط‌

این آزمایش به تشخیص میکروبهای مولد عفونت از جمله میکروب سل در دستگاه تنفسی کمک می‌کند. در برخی موارد ضرورت دارد که با نظر پزشک معالج نمونه حداقل در 3 روز متوالی (صبحها) جمع‌آوری شود.

1. شب پیش از جمع‌آوری نمونه خلط، مایعات فراوان بنوشید.
2. نمونه را حتما صبح جمع‌آوری کنید.
3. درست پیش از جمع‌آوری نمونه، دندانهایتان را مسواک کرده و با آب غرغره کنید تا تعداد میکروبهای آلوده کننده محوطه حلق‌و‌دهان کاهش یابد.
4. سه بار نفس عمیق بکشید و سپس با یک سرفه عمیق خلط موجود در مجاری تنفسی‌تان را خارج کنید. توجه داشته باشید که خلط متفاوت از بزاق است و نمونه بزاق برای کشت ارزشی ندارد.
5. نمونه خلط را پس از جمع‌آوری بلافاصله به آزمایشگاه ارسال کنید

یادآوری: حداقل میزان نمونه خلط باید به اندازه یک قاشق چایخوری باشد.

آمادگیهای لازم جهت آزمایش شناخت زودرس سرطان دهانه رحم

نام دیگر آن ، آزمایش پاپ‌اسمیر است. این آزمایش به منظور شناخت زودرس سرطان دهانه رحم انجام می‌شود و بعلاوه در زمان انجام آن می‌توان به التهاب دهانه رحم و عفونتهای آن نیز پی برد. رعایت چند نکته پیش از انجام این آزمایش ضروری است:

• از 72 ساعت قبل از انجام آزمایش از دوش واژینال (شستشوی داخل واژن با آب یا مواد ضدعفونی کننده) پرهیز نمائید.
• از  نمونه برداری در زمان قاعدگی، خونریزی فعال یا دوره‌های التهابی اجتناب کنید.

آزمایشPSA: جهت افتراق توده‌های خوش‌ خیم و بدخیم پروستات 

انجام این آزمایش از اواسط دهه چهارم زندگی برای آقایان توصیه می‌شود (بطور منظم و حداقل سالی یکبار).

• درصورتیکه اخیرا معاینه پروستات شده‌اید، آزمایش را حداقل یک هفته به تعویق بیندازید.
• حداقل باید 48 ساعت از آخرین انزال (مقاربت یا دفع منی به هر نحو) گذشته باشد.
• درصورتیکه اخیرا از پروستات سونوگرافی کرده‌اید جواب آن‌ را به مسئول آزمایشگاه نشان دهید.

آزمایشهای رایج هورمونی

1. آزمایش هورمونهای تیروئید:
   هرچند انجام آزمایش هورمونهای تیروئید نیاز به رعایت محدودیت مصرف غذا و مایعات ندارد اما به علت اثری که افزایش چربیهای خون بر نتایج آزمایشهای تیروئید دارد، حداقل 3 ساعت قبل از آزمایش، غذا نخورید. درصورت مصرف دارو حتما باید با پزشک مربوطه درمورد قطع یا ادامه مصرف آنها گفتگو نمائید و آزمایشگاه را از این موضوع مطلع سازید.
2. آزمایش پرولاکتین :
   پرولاکتین که از بخشی از مغز(هیپوفیز) ترشح می‌شود هورمونی است که در طی دوره حاملگی و شیردهی 10 تا 20 برابر افزایش می‌یابد. انجام این آزمایش در اختلالات هورمونی از جمله به هم خوردن نظم عادت ماهیانه در خانمها و نیز بیماران مشکوک به تومور هیپوفیز کمک کننده است.
   

بیماران باید نکات زیر را پیش از انجام این آزمایش رعایت کنند:

1. باید حداقل 2 ساعت و حداکثر 3 ساعت بعد از بیدارشدن از خواب نمونه خون بدهند. نمونه‌هایی که زودتر از این زمان تهیه شوند افزایش ناشی از خواب را نشان خواهند داد.
2. شب قبل از آزمایش، لباس گشاد و راحت بپوشند و از پوشیدن لباسهای تنگ خصوصا در ناحیه سینه و پستانها اجتناب نمایند.
3. معاینه و نیز تحریک پستانها طی 24 ساعت قبل موجب اشتباه در نتیجه آزمایش می‌شود.
4. بیماران باید از نزدیکی و تماس جنسی در شب قبل خودداری کنند.
5. طی 12 ساعت قبل از انجام آزمایش از ورزش و فعالیتهای شدید بدنی خودداری نموده و مصرف قرصهای ضدبارداری، کلروپرومازین و متیل دوپا را پس از مشورت با پزشک معالج قطع نمایند.
6. استرس در زمان انجام آزمایش خصوصا در طی 30 دقیقه پیش از آن موجب نتایج اشتباه می‌شود، لذا بیماران باید استرس خود را در زمان آزمایش به حداقل برسانند.

آزمونهای غربالگری ناهنجاری جنینی

امروزه با انجام آزمایشهایی از جمله آزمایشهای چهارگانه (کوادراپل) که بر روی نمونه خون مادر انجام می‌شود و یا آزمایش ترکیبی که شامل آزمایش خون از مادر و نیز انجام نوعی سونوگرافی خاص از جنین است، میتوان به تشخیص زودرس سندرم دان (که در گذشته به آن منگولیسم می‌گفتند و مهمترین علامت ناتوانی شدید ذهنی است) و ناهنجاریها و نقایص شبکه عصبی (مغز و نخاع) رسید.

ایده‌آل‌ترین زمان برای انجام آزمایش چهارگانه بین هفته‌های 16 تا 18 حاملگی و بهترین زمان انجام تست ترکیبی هفته یازدهم بارداری (بین هفته‌های 10 تا 13) است.

آزمونهای غربالگری  و بیماریهای متابولیک در نوزادان

خوشبختانه امروزه می‌توان با گرفتن مقدار کمی خون از نوزاد، از وجود چند اختلال متابولیک مهم مطلع شد و پیش ازاینکه این اختلالات موجب صدمه به نوزاد شود، آنها را بطور کامل درمان نمود.  مهمترین این اختلالات بیماریهای تیروئید است.

• توجه داشته باشید که ظاهر سالم نوزاد خصوصا در روزهای اول تولد این اختلالات را رد نمی‌کند. درحال حاضر انجام تستهای تیروئید، فاویسم و بیماری فنیل کتونوری در کشور الزامی است.

دستورالعمل غربالگری دیابت حاملگی

برای تمام بانوان باردار که تاکنون سابقه‌ای از ابتلا به دیابت نداشته‌اند به منظور غربالگری دیابت در هفته 24 تا 28 بارداری، آزمون تحمل گلوکز خوراکی 2 ساعته با مصرف 75 گرم گلوکز درخواست می‌شود.

نحوه انجام:
خانم باردار، ناشتا مراجعه نموده و در ابتدا از اونمونه خون ناشتا گرفته می‌شود. سپس 75 گرم گلوکز در 300میلی‌لیتر آب حل می‌شود که او باید آن را در مدت 5 دقیقه بنوشد (معمولا تحمل مایع خنک برای بیماران آسانتراست)، سپس بعد از یک تا دو ساعت، از او نمونه خون گرفته می‌شود.

اگر نتیجه آزمایش به یکی از سه شکل زیر باشد، بیمار با تشخیص دیابت بارداری نیاز به اقدام لازم و پیگیری خواهد داشت:

قند خون ناشتا:  بیشتر از 92 میلی‌گرم بر دسی‌لیتر

قند خون 1 ساعت پس از مصرف گلوکزک بیشتر از180 میلی‌گرم بر دسی‌لیتر

قند خون 2 ساعت پس از مصرف گلوکزک بیشتر از156 میلی‌گرم بر دسی‌لیتر

امیدواریم توانسته باشیم اطلاعات مورد نیازتان را ارائه داده باشیم.

با احترام آزمایشگاه ظریفی