راهنمای کنترل سلامتی در دوره های مختلف سنی (از ابتدای تولد تا کهنسالی)

راهنمای کنترل سلامتی در دوره های مختلف سنی ( از ابتدای تولد تا کهنسالی ) در خصوص بیماری هائی که بدون علائم بوده و فقط  از طریق انجام آزمایش های مربوطه قابل شناسایی می باشند.

پیشگفتار   

بسیاری از بیماری ها به کندی پیشرفت می کنند و زمانی علائم آنها ظاهر می شود که دیگر کار از کار گذشته است. اما خوشبختانه به کمک برخی بررسی ها و آزمایش ها می توان قبل از اینکه خیلی دیر شود بعضی از بیماری ها را شناسایی کرد ، مثلا تشخیص کم کاری غده تیروئید در یک نوزاد و درمان به موقع آن از عقب ماندگی ذهنی کودک جلوگیری می کند به علاوه می توان عوامل خطر ( ریسک فاکتورها ) را در برخی بیماری ها شناسایی نمود و قبل از اینکه موجب بیماری شوند نسبت به کنترل آنها اقدام کرد .

مثال بارز در این زمینه چربی های خون هستند . افزایش چربی های خون یکی از مهم ترین عوامل گرفتگی رگ های قلبی محسوب می شود ، که اگر زود تشخیص داده شود می توان با کنترل آن از بروز گرفتگی عروق و سکته های قلبی و مغزی پیشگیری نمود .

اما آیا نوع و فواصل انجام این بررسی ها و آزمایش ها در همه افراد یکسان و یکنواخت است؟ البته که اینطور نیست ، نکته مهم این است که آزمایش ها و بررسی های لازم در سنین مختلف و نیز در دو جنس زن و مرد تفاوت های زیادی با هم دارند . به همین دلیل آزمایش ها و ارزیابی های لازم در هر دو جنس را بر اساس طبقه بندی زیر بررسی می کنیم :

•  دوران نوزادی و شیرخوارگی ( از 0 الی 2 سالگی )

• دوران کودکی و نوجوانی ( از 2 الی 12 سالگی )

• دوران جوانی و میانسالی

• سنین پس از 50 سالگی

• پیش از ازدواج

• پیش از بارداری و دوران بارداری

 

دوران نوزادی و شیرخوارگی

دوران نوزادی از بدو تولد تا پایان یک ماهگی و دوران شیرخوارگی از پایان یک ماهگی تا 24 ماهگی را شامل می شود.

آزمایش های ضروری در این دوران برای گروهی از بیماری های متابولیک در نوزادان (تعدادی از اختلالات سوخت و ساز مادر زادی) ، اختلالات هورمونی و بیماری های خونی به کار می رود که در صورت تشخیص به موقع می توان از شدت آنها کاست . مهم ترین این بیماری ها و آزمایش ها ضروری مربوط به آنها عبارتند از :

• کم کاری مادر زادی تیروئید ( هیپوتیروئیدی مادرزادی ) :
  حداقل باید آزمایش TSH انجام شود ، اما برخی معتقدند که بهتر است مجموعه TSH , T4 , T3 نیز همزمان انجام پذیرند .
• فنیل کتونوری (PKU) :
  انجام آزمایش جهت تعیین میزان فنیل آلانین سرم و ادرار .
• گالاکتوزومی و فروکتوزمی :
  با انجام آزمایش های قند های احیا کننده در ادرار
• بیماری شربت افرا :
  با جستجوی اسید های آمینه خاص در ادرار
• بیماری فاویسم( حساسیت به باقلا، نفتالین و ترکیبات مشابه و برخی از داروها ) :
  با اندازه گیری آنزیم مربوطه در خون نوزاد
• رشد مادر زادی بیش از حد قشر غدد فوق کلیوی :
  اهمیت این بیماری ها در این است که اگر به موقع تشخیص داده نشوند باعث بروز عوارض شدیدی از جمله عقب ماندگی ذهنی شده و صدمات جبران ناپذیری به دیگر اعضای بدن رسانده ولی به ندرت به مرگ منتهی می شوند .

خوشبختانه امروزه با بهره گیری از تست های آزمایشگاهی که به (( تست های غربالگری نوزادان )) معروفند ، تنها با گرفتن مقدار کمی خون از نوزاد می توان این تست ها را انجام داد . عموماً این آزمایش ها در دو مرحله انجام می شوند . مرحله اول در 24 ساعت نخست پس از تولد و مرحله دوم معمولاً دو هفته پس از تولد صورت می گیرد. در صورت مثبت شدن و تایید آنها با انجام آزمایش های تکمیلی دیگر ، پزشک معالج با توصیه های غذایی و دارویی از بروز عوارض در نوزاد جلو گیری می کند . نکته حائز اهمیت در مورد این اختلالات این است که برخی از نوزادان علیرغم داشتن ظاهری کاملا” طبیعی ( در بدو تولد ) ممکن است دچار این بیماری ها باشند، لذا ضرورت دارد تا این آزمایش ها بر روی تمام نوزادان حتی آنهایی که ظاهراً سالم به نظر می رسد انجام شود.

دوران کودکی( 2 الی 12 سال )

1. کودکان 2 الی 6 ساله

• حداقل سالی یک بار باید کودک از نظر قد ، وزن ، بینایی و شنوایی تحت بررسی قرار گیرد
• فشار خون کودک باید از 3 سالگی به بعد تحت نظر متخصص کودکان کنترل شود
• شمارش گلبول های خونی ( CBC ) و اندازه گیری هموگلوبین برای تعیین کم خونی در 3 سالگی و نیز معاینه دندان ها در این سن توصیه می شود

2. کودکان 7 الی 12 ساله

• در 7 ، 9 و  12 سالگی اندازه گیری فشار خون ، قد ، وزن،  بررسی بینایی و شنوایی توصیه می شود

در صورتی که پزشک معالج کودک شما در بررسی های خود به مورد خاصی برخورد کند ، برای او آزمایش های تکمیلی دیگری را درخواست خواهد کرد.

توجه :
اندازه گیری هموگلوبین نیازی به ناشتایی و محدودیت غذا یا مایعات ندارد و در شیرخواران و بچه های کوچک با گرفتن مقدار کمی خون قابل انجام است.

دوران جوانی و میانسالی

رعایت چند اصل مهم در این سنین می تواند تاثیر بسزایی در طراوت و شادابی فرد در دوران سالمندی داشته باشد.

این چند اصل ساده عبارتند از:

• رعایت رژیم غذایی مناسب
• ورزش و فعالیت های بدنی
• بررسی های دوره ای و انجام آزمایش های منظم پزشکی

توجه:
برخی از آزمایش های ضروری در این دوران در زنان و مردان با هم تفاوت دارند.

زنان

زنان 20 الی 39 ساله :

• معاینه لگن :
  باید سالی یکبار توسط متخصص زنان زایمان انجام شود.
• آزمایش بررسی  دهانه رحم ( پاپ اسمیر ) :
  انجام این تست پس از ازدواج، حداقل سالی یک بار توصیه می شود

توجه:
آزمایش پاپ اسمیربرای شناخت زودرس سرطان دهانه رحم و همچنین التهاب و عفونت های آن انجام می شود. یادآوری این نکنه مهم است که فرد از 72 ساعت قبل از انجام آزمایش باید از شستشوی داخل واژن با آب و مواد ضد عفونی کننده پرهیز نماید. بعلاوه نمونه برداری نباید در دوران قاعدگی و یا خونریزی فعال انجام شود.

• معاینه پستان ها از نظر توده :
  توسط پزشک حداقل هر 3 سال یکبار
• معاینه پوست:
  بررسی پوست از نظر وجود ضایعات و خال هایی که احتمال سرطانی شدن دارند حداقل هر سه سال یک بار توصیه می شود.

زنان 40 الی 49 ساله

• اندازه گیری فشار خون:
  حداقل هر سال یک بار
• اندازه گیری چربی های خون:
  هر دو سال یک بار
• اندازه گیری قند خون  ناشتا:
  هر دو سال یک بار
• معاینه پستان، پوست و انجام پاپ اسمیر:
  حداقل سالی یک بار
• ماموگرافی:
  این آزمون که به کمک اشعه ایکس انجام می شود را باید هر سال یک بار انجام داد.

 مردان

مردان 20 الی 39 ساله

• فشار خون:
  اندازه گیری فشار خون حداقل هر دو سال یک بار
• پوست:
  بررسی و معاینه پوست حداقل هر 3 سال یک بار

مردان 40 الی 49 ساله

• فشار خون:
  اندازه گیری فشار خون حداقل سالی یک بار
• قند خون ناشتا:
  هر دو سال یک بار
• چربی های خون:
  هر دو سال یک بار
• پوست:
  بررسی و معاینه پوست حداقل هر سال یک بار

توجه:
در این گروه سنی خصوصاً در سنین 40 الی 49 سال انجام آزمایش های دیگری از جمله آزمایش نیتروژن اوره خون( BUN) و کراتینین جهت بررسی عملکرد کلیه مفید است.

• انجام آزمایش Free PSA و PSA :
  برای تشخیص زودرس سرطان پروستات سالی یک بار توصیه می شود.

توجه:
مجموعه کامل چربی های خون  شامل کلسترول تام، کلسترول خوب (HDL-C) ،کلسترول بد(LDL-C) و تری گلیسریدهاست. در صورت انجام آزمایش مجموعه کامل چربی ها باید 12 الی 14 ساعت ناشتا باشید.

سنین پس از 50 سالگی

آزمایش ها و بررسی های این دوره از زندگی نیز در مردان و زنان تفاوت هایی با هم دارند.

زنان پس از 50 سالگی

• فشار خون:
  حداقل هر سال یک بار باید اندازه گیری شود
• چربی های خون:
  هر سال یک بار

راهنمای کنترل سلامتی

• اندازه گیری قند خون ناشتا:
  هر سال یک بار
• هورمون TSH(مربوط به فعالیت غده تیروئید):
  طبق نظر پزشک معالج
• معاینه پوست، پستان ها، معاینه لگن، پاپ اسمیر و ماموگرافی:
  حداقل سالی یک بار باید انجام شود
• بررسی مدفوع از نظر وجود خون مخفی:
  این آزمایش برای تشخیص زودرس سرطان روده بزرگ که دومین عامل مرگ و میر زنان در اثر سرطان است انجام می شود. انجام این تست به صورت سالیانه توصیه می شود.
• کولونوسکوپی :
  روشی است که برای بررسی روده بزرگ مورد استفاده قرار می گیرد. بهتر است ۱۰ سال یکبار و یا حتی با فواصل کمتر طبق نظر متخصص گوارشی انجام شود.
• سیگموئدوسکوپی :
  نوعی روش آندوسکوپی است که برای بررسی بخش های انتهای روده بزرگ به کار می‌رود. انجام آن هر سه سال یکبار توصیه می شود.
• آزمایش سنجش تراکم استخوان دانسیته پاسیتومتری استخوان :
  خانمها در سنین پس از یائسگی حداقل باید یک بار مبادرت به انجام این بررسی نموده و پس از آن نوبت های بعدی بر اساس میزان تراکم استخوان و نظر پزشک معالج تعیین خواهد شد

مردان پس از 50 سالگی

• اندازه گیری فشار خون :
  حداقل هر سال یک بار فشار خون باید اندازه گیری شود .
• چربی خون :
  هر سال یک بار
• قند خون ناشتا :
  هر سال یک بار
• بررسی پروستات :
  تعیین اندازه پروستات به وسیله معاینه مقعدی توسط پزشک و یا انجام سونوگرافی حداقل سالی یکبار و همچنین آزمایش تعیین میزان Free PSA و PSA و نسبت آنها به هم حداقل یک بار در سال و نیز مقایسه مقدار PSA با مقدار اندازه گیری شده در سال گذشته توصیه می شود. توجه داشته باشید که سرطان پروستات در مردان رتبه نخست را بین انواع سرطان دارد .

توجه :
آزمایش psa در فردی که اخیراً توسط پزشک تحت معاینه پروستات قرار گرفته به مدت یک هفته و در کسی که به مدت زیادی از دوچرخه خصوصا دوچرخه های ثابت استفاده کرده است باید ۲۴ الی ۴۸ ساعت به تعویق بیفتد و همچنین باید حداقل ۴۸ ساعت از آخرین مقاربت با دفع منی به هر دلیل گذشته باشد 

• بررسی پوست :
  پوست بدن حداقل سال یکبار توصیه می شود
• کولونوسکوپی :
  به جهت شیوع بالای سرطان های روده بزرگ انجام کولونوسکوپی حداقل هر ۵ الی ۱۰ سال یکبار(فواصلی کمتر) طبق نظر متخصص گوارش توصیه می شود.
• سیگموئیدوسکوپی :
  نوعی روش آندوسکوپی است که برای بررسی بخش های انتهای روده بزرگ به کار رفته انجام آن هر سه سال یکبار توصیه می شود .

دیگر بررسی های ضروری در دوران سالمندی

علاوه بر معاینات و آزمایش ها که به آنها اشاره شد انجام آزمایش های زیر نیز در سنین پس از ۵۰ سالگی توصیه می شود

• آزمایش شمارش سلولهای خون ( CBC )، بررسی کم خونی ،  تعیین آهن سرم و ظرفیت تام اتصال آهن ( TIBC ) و نیز مقادیر ذخایر آهن (فریتین)  و همچنین ویتامین b۱۲ و اسید فولیک که هر دو در خون سازی  موثر هستند .

 بیماری قند ( دیابت )

• بیماری قند به جهت اهمیت خاصی که دارد جداگانه مورد بحث قرار می گیرد.
• بهترین آزمایش غربالگری بیماری قند ، آزمایش قند خون ناشتا است.

غربالگری بیماری دیابت شامل افراد زیر می شود

• تمام افراد بالای سن ۴۰ سال باید تحت آزمایش قندخون قرار گیرند اگر نتیجه طبیعی بود این آزمایش باید هر دو سال یکبار و پس از پنجاه سالگی هر سال یکبار تکرار شود

انجام آزمایش قند خون ناشتا در شرایط زیر بدون توجه به سن بیمار ضروری است

• سابقه ابتلا به بیماری دیابت نوع ۲ در بستگان درجه اول
• اگر حاصل تقسیم وزن بیمار (به کیلوگرم) بر قد او (به متر) به توان 2 بیشتر یا مساوی ۲۵ باشد (به این شاخص BMI می‌گویند)
• زندگی بدون تحرک
• در تمام بانوان باردار و خصوصاً در خانمی که در دوره بارداری دچار دیابت شده یا بچه های با وزن بیش از چهار و نیم کیلوگرم به دنیا آورده است
• اگر فردی دچار فشارخون بیش از 140/90 است(این عدد در‌مورد افرادی که برای فشار خونشان دارو هم می‌خورند صدق می‌کند)
• اگر میزان کلسترول خوب  (HDL-C) مساوی یا کمتر از ۳۵ و تری‌گلیسیرید مساوی یا بیشتر از ۲۵۰ میلی گرم در دسی لیتر است
• سابقه ابتلا به کیست های متعدد  تخمدان خصوصاً در خانم های جوان
• سابقه بیماری های عروقی چه دست‌وپا و چه عروق قلبی یا مغزی

غربالگری چربی های خون

 افزایش چربی های خون جدی ترین عامل خطر گرفتگی رگهای قلب و سایر عروق بدن محسوب می شود. قانون کلی که در این مورد وجود دارد این است که تمام افراد بالای ۲۰ سال باید حداقل در یک نوبت تمام آزمایش های چربی خون شامل کلسترول تام خون ، کلسترول خوب، کلسترول بد و تری‌گلیسیرید را انجام دهند . در صورتی که نتایج طبیعی بود، این آزمایش حداقل هر پنج سال یکبار باید تکرار شود در صورت غیرطبیعی بودن نتایج و یا ابتلا به بیماری های دیابت و یا بیماری های قلبی-عروقی و سکته مغزی، استعمال سیگار و چاقی مفرط حتماً با پزشک معالج خود در مورد دستورات غذایی-دارویی و زمان انجام آزمایش بعدی مشورت نمایید .

پیش از ازدواج

در دوران قبل از ازدواج آزمایش هایی برای زوجین درخواست می شود که عبارتند از  :

• VDRL برای اطمینان از عدم ابتلا به سفلیس
• آزمایشهای مربوط به  هپاتیت B
• آزمایش شمارش سلول های خونی
• آزمایش گروه خون جهت شناسایی مادران Rh منفی
• آزمایش عدم اعتیاد
• HIV برای اطمینان از عدم ابتلا به ایدز

پیش از بارداری و دوران بارداری

مراقبتهای بهداشتی در زمان بارداری از اهمیت خاصی برخوردارند زیرا این مراقبت ها سلامت حداقل دو نفر را ( اگر جنین دوقلو اول نباشد ) تضمین می‌کنند. مراقبت های مورد بحث شامل معاینات بالینی و بررسی های پاراکلینیکی تست های آزمایشگاهی و سونوگرافی است

• VDRL برای اطمینان از عدم ابتلا به سفلیس
• آزمایش های مربوط به سرخچه و هپاتیت B
•  آزمایش شمارش سلول های خونی
• HIV برای اطمینان از عدم ابتلا به ایدز

به طور کلی انجام ۵ تست آزمایشگاهی زیر نیز در مورد زنان باردار توصیه می‌شود که عبارتند از: آزمایش اندازه‌گیری آلفافیتوپروتئین ( AFP ) ، آزمایش غربالگری دیابت حاملگی ، آنتی بادی های Rh ، عفونت های مهبل واژن و سایر عفونت ها .

• اندازه گیری آلفافیتوپروتئین ها در سرم مادر :

این آزمایش بیشتر برای تشخیص نقایص لوله عصبی جنین که بعدها مغز و نخاع را به وجود می آورد انجام می‌شود. بهترین زمان اندازه گیری این ماده در خون مادر در هفته های ۱۵ تا ۲۰ بارداری است. توجه داشته باشید که نتیجه این آزمایش ها حتماً باید توسط پزشک معالج تفسیر شده و در صورت نیاز مبادرت به انجام آزمایش های بعدی و سونوگرافی شود

• غربالگری دیابت حاملگی

مهم ترین اختلال متابولیک مادر در طول حاملگی، دیابت حاملگی است. امروزه بسیاری از متخصصین و مراکز معتبر بر این عقیده اند که باید غربالگری دیابت را در تمام زنان باردار انجام داد. بهترین زمان برای انجام این آزمایش هفته های ۲۴ الی ۲۸ حاملگی است . اما در مورد زنان باردار در معرض خطر یعنی کسانی که BMI>=20 دارند سابقه مرده زایی ، حداقل دو بار سقط خودبه خودی، تولد نوزاد با وزن مساوی یا بیشتر از ۴ کیلوگرم ، سابقه فامیلی دیابت و سابقه دیابت در حاملگی قبلی دارند ، توصیه می شود که در هنگام اولین مراجعه ( بیش از هفته ۲۴ ) حتماً از نظر دیابت مورد بررسی قرار گیرند. در این حالت پس از گرفتن نمونه قند خون ناشتا ۵۰ گرم گلوکز به فرد خورانده شده و  قند خون وی پس از یک ساعت اندازه گیری می‌شود به این آزمایش تست چالش گلوکز ( GCT – Glucose Challenge Test ) می‌گویند. اگر در این حالت قند خون بالای ۱۳۲ میلی گرم درصد ( در برخی منابع ۱۴۰ ) بود باید تست G.T.T (Glucose Tolerance Test که یک تست سه مرحله ای جهت بررسی قند خون است انجام پذیرد .

• غربالگری مجدد برای آنتی‌بادی‌های Rh

تعیین گروه خونی و مثبت و منفی بودن Rh در همه خانم ها بیش از بارداری باید انجام شود  و تمام زنان Rh منفی که در ابتدای حاملگی آمپول روگام ( که برای حساسیت زدایی مادران استفاده میشود ) دریافت نکرده اند باید بین هفته های ۲۶ الی ۲۸ حاملگی مورد آزمایش مجدد قرار گیرند پزشک معالج بر اساس نتیجه آزمایش در زمینه تزریق آمپول روگام و یا سایر اقدامات لازم تصمیم خواهد گرفت .

• بررسی عوامل عفونی در مادر :

غربالگری آنتی بادی های ضد توکسوپلاسما ، سرخچه ، سیتومگالوویروس و هرپس که جمعاً تحت عنوان گروه TORCH نامیده می شوند . این عوامل می توانند با ایجاد عفونت در محیط رحم عوارض زیادی برای جنین بر جا بگذارند .

• غربالگری عفونت های واژن :

در برخی از زنان باردار میکروب های ریزی در محیط واژن رشد می کنند که می توانند سبب عفونت کیسه جنین و پارگی زودرس آن شوند، بروز این وضعیت می تواند حیات جنین را به خطر بیندازد. ساده‌ترین کار این است که خانم باردار تحت معاینه واژن قرار گرفته و نمونه‌ای از ترشحات داخل واژن وی تهیه و به آزمایشگاه ارسال شود توجه داشته باشید که این عفونت ها غالباً بدون علامت هستند اما رسیدگی به آنها اهمیت خاصی دارد .

روش های نوین تشخیص پیش از تولد سندروم داون  :

علاوه بر روش‌های قبلی، روش‌های جدیدی ابداع شده که در آن با در نظر گرفتن سن مادر ، انجام سونوگرافی ( جهت تعیین ضخامت چین گردنی و تیغه بینی جنین ) و انجام یک سری تست های بیوشیمیایی روی خون مادر شامل PAPP-A و Free B-HCG می توان با دقت حدود ۹۵% در هفته های ۱۱ الی ۱۴ حاملگی موارد سندروم داون را غربالگری نمود نتیجه این روش ( در صورت وجود امکانات کافی و متخصصین کارآمد ) بسیار قابل اطمینان است .

آزمایش های دیگر

این آزمایش ها شامل آزمایش کامل ادرار ( خصوصاً جهت بررسی مقادیر بیش از حد طبیعی پروتئین در ادرار و عفونت های ادراری ) و نیز آزمایش های لازم جهت بررسی کم خونی است که معمولاً در دوران بارداری صورت می پذیرند. مراجعه به پزشک و تشکیل پرونده در دوران بارداری امروزه از واجبات است چون با این روش مادر و جنین در تمام مراحل بارداری تحت نظر پزشک بوده و با بروز کوچکترین مشکل توسط پزشک معالج تحت درمان مناسب قرار می گیرند  .

امیدواریم که مطالب ارائه شده شامل اطلاعات مناسبی برای شما بوده باشد و توانسته باشیم تا اطلاعات خوبی در زمینه راهنمای کنترل سلامت درتمامی دوران مختلف سنی را به شما داده باشیم . جهت ارتباط با آزمایشگاه ظریفی جهت رزرو وقت و کسب اطلاعات می توانید اینجا کلیک کنید .

تندرست باشید