نکاتی درباره آزمایش کامل (آنالیز) ادرار

Urine Analysis (U/A)

پیش از پرداختن به آزمایش کامل (آنالیز) ادرار، لازم است ابتدا اشاره‌ ای به 2 دسته بندی آن داشته باشیم. بطور کلی آزمایش ادرار به 2 قسمت تقسیم می‌شود:

1. آزمایش کامل (آنالیز) ادرارUrine Analysis (U/A)

که در آن، علاوه بر بررسی ویژگیهای فیزیکی، شیمیایی و میکروسکوپی ادرار، اطلاعاتی درخصوص عفونتهای مجاری ادراری، سنگ کلیه، بیماریهای کلیوی/کبدی و یا دیابت فراهم می‌آورد. بدین منظور آزمایشگاه برای بررسی خواص ماکروسکوپیک ادرار(از نظررنگ، بو، شفافیت) و یا سایر خواص فیزیکی و شیمیایی همچون وزن مخصوص و مقدار اسیدیته(ph)  ادرار)، تقریبا به 30 تا 60 میلی‌لیتر ادرار(ترجیحا صبحگاهی) نیاز دارد. همچنین در آزمایش کامل ادرار خواص میکروسکوپی ادرار نیزجهت بررسی میزان قند، پروتئین، خون، گلبولهای سفید و قرمز و… انجام می‌شود، که در ادامه بدان خواهیم پرداخت.

 

       2. آزمایش کشت ادرار Urine Culture (U/C)

کشت ادرار یک آزمایش تخصصی است که بمنظور شناسایی دقیق میکروب‌های عامل عفونت ادراری و همچنین تعیین حساسیت آنها به آنتی‌بیوتیک‌ها (بمنظورتعیین نوع آنتی‌بیوتیک موثر) استفاده می‌شود.

در نوشتار بعدی، به مطلب فوق (آزمایش کشت ادرار) خواهیم پرداخت.

 

حال نگاهی دقیقتر به آیتمهای مختلف آزمایش کامل (آنالیز) ادرار از نظر فیزیکی، شیمیایی و میکروسکوپی خواهیم داشت:

از لحاظ فیزیکی:

رنگ ادرار:

بطور طبیعی، ادرار به رنگ زرد کم‌رنگ تا کهربایی است که این مورد (رنگ ادرار) یکی از پارامترهای اصلی در آزمایش کامل ادرار محسوب می‌شود. اصولا تغییر در رنگ ادرار می‌تواند بدلایلی چون: تغییر در میزان غلظت ادرار، تغییر در رژیم غذایی و مواد خوراکی صرف شده (تغیرات ناشی از متابولیسم بدن)، داروها و یا عفونت ادراری باشد.

 

شفافیت(clarity) :

بطورکلی و در شرایط طبیعی ادرار شفاف و تمیز است، ولی بنا به دلایلی ممکن است شاهد کدورت آن باشیم. عفونتهای باکتریایی، وجود گلبولهای سفید یا قرمز، وجود کریستالها و یا پروتئین از جمله این دلایل بحساب می‌آیند.

بوی ادرار (در اینجا: بویژه بوی بد ادرار (Smelly Urine)):

بوی بد ادرار می‌تواند به علل مختلفی از جمله: کمبود مصرف مایعات، تغییرات در رژیم غذایی، اختلالات در اسید آمینه، مصرف برخی داروها و یا عفونت باکتریایی باشد.

 

 از لحاظ شیمیایی:

وزن مخصوص (specific gravity):

این شاخص بیانگر غلظت مواد محلول در ادرار است که به نوعی نشاندهنده قدرت کلیه‌ها در رقیق کردن خون بمنظور حفظ هموستاز می‌باشد. هموستاز فرآیند پیشگیری از هدر رفتن خون از عروق سالم و توقف خونریزی از عروق صدمه دیده است. برای آشنایی بیشتر با هموستاز اینجا را کلیک کنید. وزن مخصوص ادرار در طول شبانه روز (بدلیل متغیر بودن نوع غذا و میزان مصرف مایعات در طول روز) قدری تغییر می‌کند.

 

ph ادرار:

نشاندهنده میزان اسیدیته ادرار است. مقدار معمول ph  برای اکثر افراد بین 6 تا 7.5 است. البته چنانچه ph در محدودۀ 4.5 تا 8 باشد، دلیلی برای نگرانی نیست. مقدار دفع املاح از بدن و همچنین مقدار یون هیدروژن در ادرار، سطح ph در ادرار را مشخص می‌کند. یکی ازعوامل اصلی موثر بر ph ادرار، غذایی است که فرد می‌خورد، رژیمهای غذایی سرشار از پروتئین حیوانی و غلات باعث اسیدی شدن ادرار می‌شوند. این در حالی است که رژیمهای غذایی پر از میوه‌ و سبزیجات ادرار را به سمت قلیایی شدن پیش می‌برد.

 

پروتئین (protein)

میزان پروتئین در ادرار سطح مشخصی دارد، چراکه در بدن، کلیۀ سالم فقط اجازه عبور مقدار کمی از پروتئین به ادرار را می‌دهد. بعبارتی افزایش اندک پروتئین در ادرار معمولا جای نگرانی ندارد، ولی مقادیر بالای پروتئین در ادرار احتمال آسیب و صدمه‌ای به کلیه را مطرح می‌سازد. بنابراین جهت مسائلی چون پروتئینوری حتما لازم است به متخصص مربوطه مراجعه بفرمائید.

 

قند (Glucose):

میزان قند (گلوکوز) در ادرار خیلی کم است و مقادیر بسیار کمی از آن در ادرار وجود دارد. در مراحل اولیه، افزایش میزان گلوکوز در ادرار می‌تواند یک پیش آگاهی برای ابتلا به پیش‌دیابت باشد و درصورت عدم کنترل و تداوم افزایش گلوکوز، شاهد ابتلا به بیماری دیابت خواهیم بود و درصورت عدم کنترل حتی ممکن است منجر به آسیب دیدن غدد فوق کلیوی و کبدی شود.

 

کتون (Ketone):

هنگامیکه چربی در بدن (طی سوخت و ساز) تجزیه شده و می‌شکند، به کتون تبدیل می‌شود. بنابراین وجود کتون در ادرار بیانگر این مطلب است که بدن بجای مصرف گلوکوز از چربی استفاده می‌کند. بعبارتی کتون زمانی تولید می‌شود که گلوکوز(که دراولویت نخست جهت شکسته شدن بمنظور تولید و تامین انرژی است) بعنوان منبع انرژی در دسترس سلولهای بدن قرار نمی‌گیرد. این نکته ای خوشحال کننده برای آن دسته از افرادی است که دغدغه کاهش وزن را دارند. چراکه یکی از روشهای موثر در کاهش وزن حذف کربوهیدراتها از غذای روزانه است تا در نتیجه کمبود گلوکوز، بدن مجبور شود جهت تامین انرژی سراغ سوزاندن چربی برود.

 

خون در ادرار(Hematuria):

خون در ادرار یا هماچوری، یکی از انواع بیماریهای کلیه و دستگاه ادراری است.  بعبارتی، هر خونی که در ادرار پیدا می‌شود به احتمال زیاد با مجاری ادراری مرتبط است که معمولا بزرگسالان را درگیر می‌کند. البته خون در ادرار می‌تواند نشاندهندۀ مشکلی در سایر اعضای داخلی بدن نیز باشد. پس به محض مشاهده خون در ادرار، موضوع را به اطلاع پزشک خود برسانید.

 

بیلیروبین در ادرار (Bilirubin):

بدنبال تجزیۀ گلبولهای قرمز(بعبارتی دقیقتر تجزیه هموگلوبین) بیلیروبین تولید می‌شود.  در حالت طبیعی بیلیروبین نباید در ادرار وجود داشته باشد، چرا که پس از تجریه هموگلوبین در خون، بصورت نامحلول در آب موجود بوده و توسط کبد بصورت محلول در آب بدل گشته و از طریق صفرا دفع می‌شود ، و نه از طریق ادرار!

وجود این ماده زائد در ادرار که رنگ آن را به سمت زرد تیره و یا حتی در مواردی به رنگ قهوه ای تغییر می‌دهد، نشاندهنده وجود مشکلی در کبد و یا سیستم صفراوی است

 

نیتریت در ادرار:

بطور طبیعی در ادرار نیترات وجو دارد و نه نیتریت. چنانچه باکتریها وارد مجاری ادراری شوند، نیترات را به نیتریت تبدیل می‌کنند. به همین دلیل است که وجود نیتریت در ادرار گواهی است دال بر وجود عفونت مایکوباکتریایی!

 

کاتکول آمینها (Catecholamines):

 که البته با جمع آوری ادرار 24ساعته مشخص و تعیین می‌شوند. بطورکلی، کاتکول آمین‌ها مواد شیمیایی هستند که توسط غدد فوق کلیوی (آدرنالین) ساخته می‌شوند و نقش مهمی در سیستم عصبی و عملکرد قلب و عروق دارند. هورمونهایی چون آدرنالین، نورآدرنالین و دوپامین از این دست محسوب می‌شوند.

و نهایتا

آزمایش میکروسکوپی کامل ادرار

بعد از بررسیهای  ماکروسکوپیک ادرار، نمونه ادرار در سانتریفیوژ قرار گرفته تا مواد محلول در آن رسوب کنند. پس از دور ریختن مایع روی آن، یک لایه نازک از رسوبِ ته‌نشین شده در انتهای لوله، بر روی لام تهیه کرده و با  قرار دادن لام زیر میکروسکوپ، نمونه از لحاظ وجود گلبولهای سفید و قرمز، سلولهای اپی تلیال، باکتری، قارچ و کریستالها بررسی می‌شود. این موارد ( به تفکیک) عبارتند از:

آنالیز سلولهای خونی (Blood Cells Analysis)

 

گلبول قرمز (RBC):

وجود گلبولهای قرمز در ادرار(هماچوری) ممکن است نشاندهنده آسیب در دستگاه ادراری، سنگ کلیه، تروما یا تومورها باشد.

گلبول سفید (WBC):

افزایش تعداد گلبولهای سفید در ادرار می‌تواند نشاندهنده عفونتهای ادراری و یا نوعی التهاب باشد.

آنالیز سلولهای پوششی اپی تلیال (Epithelial cells Analysis)

سلولهای پوششی، موسوم به Epithelial cells  به سلولهایی گفته می‌شود که سطح داخلی اعضای مختلف بدن را می پوشانند. این سلولها بطور طبیعی در لایه های مختلف پوست، دستگاه گوارش، دستگاه تنفسی و ادراری یافت می‌شوند. این سلولها (Epithelial cells Analysis) معمولا به تعداد کمی در ادرار وجود دارند، اما افزایش تعداد آنها در ادرار می‌تواند به آسیبی احتمالی  در مجاری ادراری یا حضور تومورها اشاره داشته باشد.

   

آنالیز باکتریها و قارچها

مشاهده باکتریها و یا قارچها در ادرار معمولا نشاندهنده نوعی عفونت است. آنالیز میکروسکوپی همراه با کشت میکروبی می‌تواند به شناسایی دقیق عامل عفونت کمک کند.

 

آنالیز کریستالها

در حالت کلی ادرار حاوی تعداد کثیری از مواد شیمیایی مختلف است. تحت برخی شرایط، این مواد شیمیائی ممکن است بصورت بلورهای نمکی جامد در ادرار ظاهر شوند. لازم به ذکر است که کریستالها را می‌توان در ادرار افراد سالم نیز یافت. بسیاری از انواع کریستالهای ادرار نسبتا بی ضرر هستند. برخی از مواد محلول در ادرار رسوب کرده و درصورت اسیدی بودن ادرار، کریستال تشکیل می‌شود که درصورت تداوم این روند، تبدیل به سنگ کلیه می‌شود.

درصورت وجود برخی کریستالها می‌بایست نزد پزشک متخصص رفت، چرا که وجود هریک حاوی اطلاعاتی درخصوص شرایط بالینی فرد می‌ باشد. از جمله: کریستالهای اسید اوریکی، اگزالات کلسیم، فسفات کلسیم و…

 

 

کیفیت نمونه ادرار:

بهترین نمونه جهت تشخیص عفونتهای ادراری، نخستین ادرار صبحگاهی است، چرا که تمامی مواد از شب قبل، در مثانه جمع شده و درنتیجه می‌توان جوابهای دقیقتری بدست آورد.

هرچندکه، نمونۀ ادراری که فرد در طول روز پس از نوشیدن چند لیوان آب،به قصد تهیه نمونه به آزمایشگاه برای آزمایش کامل ادرار تحویل می‌‌دهد، قابل استفاده است ولی برای آزمایش کشت ادرار خیلی توصیه نمی‌شود و جواب دقیقی بدست نمی‌دهد

 

امید است مطالب نوشته شده در مورد آزمایش کامل (آنالیز) ادرار (U/A) قابل استفاده قرار گرفته باشد. در قسمت بعدی، نگاهی دقیقتر به آزمایش کشت ادرار (U/C) خواهیم داشت.

 

با آرزوی سلامتی

آزمایشگاه ظریفی